Çevre ve Kent Hukuku Komisyonu Bülteni Sayı 3

18 TBB Çevre ve Kent Hukuku Komisyonu BÜLTEN ARALIK 2020 dan çıkan Doğa Ana Hakları Evrensel Beyannamesi 4 önerisi ve Pachamama Hareketi [Pachamama [Goddess Earth] Movement] örnek gösterilebilir. Bu gelişmeler genellikle çevresel koruma konu- sunda benimsenen insan-merkezli haklar paradigmasından uzaklaşmaya çalışan bir çizgiye işaret etmektedir (Weston&Bollier, 2013:63). Sonuç olarak, mevcut analizden geleceğe yönelik bir perspektif çizmek gerekirse (ki bu sınırlı bir perspektif olacaktır; zira, çevre ve haklar tartışmasında konunun sadece kavramsal olarak bile cid- di bir inceleme ve tartışma gerektirdiği ortada görünmektedir; bu yazıda ele alınmayan teorik ve pratik(uygulama) tartışmaları ile birlikte ele alındığında ise, konu çok daha da farklı ve kapsamlı bir boyut almaktadır), özellikle Aaarhus Sözleşmesi sonrası usuli güvenceler olarak ‘ çevresel hakların’ daha kabul görür bir durumda olduğu; bir insan hakkı olarak ‘çevre hakkı’ bile asli bir koruma ka- zanamamış; özellikle uluslararası hukuk boyutunda hala tartışmalı bir konu iken; ilginç bir biçimde insan-merkezci bakış açısının sorgulandığı ve ‘ çevrenin kendi asli haklarından’ bahsedildiği yeni bir dönemin eşiğinde olduğumuz söylenebilir. 4 Doğa Ana Hakları Evrensel Beyannamesi için bknz. https://therightsofnature.org/universal-declaration/. Ayrıca sürdü- rebilir bir dünya, küresel dayanışma ve evrensel sorumluluk üzerine belli başlı prensiplerin benimsenmesi gerektiği il- kesi üzerine hazırlanmış; Lahey’de 29 Haziran 2000’de kabul edilen Yeryüzü Şartı için bknz. https://earthcharter.org/ read-the-earth-charter/.