Çevre ve Kent Hukuku Komisyonu Bülteni Sayı 1

28 TBB Çevre ve Kent Hukuku Komisyonu BÜLTEN EKİM 2019 korunan haklarla ilişkilendirilerek ele alınmalarına yol açmıştır. 32 Mahkemenin yaklaşımındaki bu de- ğişim ilk olarak olumsuz çevresel koşulların bireylerin mevcut haklarının etkili kullanımını engelleyebi- leceğinin kabulü ile ortaya konmuştur; ancak zaman içerisinde sadece bireylerin haklarının devletlere karşı korunmasında değil, aynı zamanda çoğunlukla genel yarara dayanan meşru bir amaca ulaşmak için Sözleşmesel hakların sınırlandırılmasının temeli olarak da değerlendirilmeye başlanmıştır. 33 1990 yılında verilen S. v. France 34 kararında kayda değer gürültünün ve diğer rahatsızlıkların şüphesiz bir kişinin esenliğini etkileyebileceği ve böylece Sözleşme'de korunan haklarına müdahale oluşturabile- ceği ifade edilmiştir. Mahkeme Sözleşme'nin yaşayan bir belge olduğu anlayışına dayanarak amaçsal ve dinamik bir yorum tekniği benimsemiş, böylece AİHS’te yar alan güvencelerin kapsamını ve taraf devletlerin yükümlülüklerini genişletmiştir. Artan çevresel bozulmalar ışığında yapılacak dinamik yorum insan haklarının çevresel boyutunun göz önüne alınmasını ve dolayısıyla hak ve özgürlüklerin bu bağlamda korunmasını gerekli kılmıştır. Çev- resel endişeler 1950’den bu yana ulusal ve uluslararası anlamda daha önemli hale geldiğinden, Mah- keme içtihatlarının insan hakları hukuku ve çevre hukukunun karşılıklı olarak birbirini güçlendirdiği fikrini giderek daha fazla yansıttığı görülmektedir. 35 Mahkemenin çevre ile ilgili başvurulara karşı ge- nişletici yaklaşımı kararlarına “ Mahkeme, bugünün toplumunda çevrenin korunmasının giderek daha önemli bir husus olduğunun farkındadır. ” 36 veya “ Mahkeme, gerek Avrupa gerekse uluslararası düzey- de, çevreye karşı yapılan saldırılara ilişkin büyüyen ve geçerli endişeleri göz ardı edemez. ” 37 ifadeleriy- le yansımıştır. Buna karşılık Mahkeme sık sık, ne 8. maddenin ne de Sözleşme'de yer alan herhangi bir maddenin çevrenin genel korunmasını sağlamak için özel olarak tasarlanmadığını, bu özel durumla diğer uluslararası araç ve iç mevzuatın başa çıkmasının daha uygun olduğunu ifade etmektedir. 38 “Pozitif yükümlülükler” teorisi ve onun bir uzantısı sayılabilecek “yatay etki” teorisi AİHM incelemesi kapsamında çevrenin korunması için en önemli araçlar olarak kabul edilirler. Pozitif yükümlülükler te- orisine göre, Sözleşme’nin teorik ve hayali hakların değil gerçek ve somut hakların korunması amacı doğrultusunda Taraf devletlerin, hak ve özgürlüklerin etkili ve somut korunması için gerekli her türlü önlemi almak ve hakların gerçekleşmesini sağlamak için pozitif edimlerde bulunma yükümlülüğü bulunmaktadır. 39 Yatay etki teorisi sayesinde de kişilerin sadece devlet kaynaklı çevresel bozulmalar nedeniyle meydana gelen hak ihlallerine karşı değil aynı zamanda özel kişilerin eylemlerine karşı korunmasının da önü açılmaktadır. Devletin ihmali veya toleransı neticesinde meydana gelmiş bir ihlal olması aranacak olsa da, bugün çevresel zarar veya risklerin büyük kısmının özel (veya devlet ve özelin ayrılmasının tartışmalı olduğu) faaliyetler neticesinde meydana geldiği düşünüldüğünde yatay etki teorisinin çevrenin korunması noktasına önemi görülecektir. 40 Mahkemenin sık sık kararlarında çevrenin korunmasına yönelik bir hakkın Sözleşme'de tanınmadığı- na vurgu yapmasının yanında, çevre hakkının varlığını da kabul etmeye yanaşmadığı görülmektedir. Gelişmeler neticesinde gelinen noktada ise Mahkeme çevrenin ancak başka haklar vasıtasıyla, dolaylı 32 Zeynep Elibol, “Environmental Protection From the Perspective of the European Convention on Human Rights in Cor- respondance With the Jurisdiction of the European Court of Human Rights” Joint Seminar on International and Europe- an Environmental Law , Ed by. Ayşe Nur Tütüncü et al., İstanbul: Beta, 2013, s.41. 33 Ibid ., s.42. 34 S. v. France , App. No. 13728/88, Admissibility Decision of 17 Mayıs 1990. 35 Council of Europe, Manual on Human Rights and the Environment , Strasbourg: Council of Europe Publishing, 2012, s.30. 36 Fredin v. Sweden (No.1) , App.No. 12033/86, Judgement of 18 Şubat 1991, para.48. 37 Mangouras v. Spain , App. No.12050/04, GC Judgement of 28 Eylül 2010, para.86. 38 Kyrtatos v. Greece , App. No. 41666/98, Judgement of 22 Mayıs 2003, para.52. 39 Erkan Duymaz, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Çevrenin Korunmasına Katkısı”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No:47, Ekim 2012, ss.121-160, s.124. 40 Ibid .