Çevre ve Kent Hukuku Komisyonu Bülteni Sayı 1

27 TBB Çevre ve Kent Hukuku Komisyonu BÜLTEN EKİM 2019 kı arasında çevre hakkının ekonomik ve sosyal bir hak olarak değerlendirilmesini aşacak ölçüde temel bir ilişki mevuttur. Bu noktada çevre hakkı kolektif bir hak olarak, herkesin hem çevrenin korunması hakkına sahip olduğunu hem de çevrenin korunması ve geliştirilmesi bakımından sorumlu olduğunu ve gelecek nesillere uzanan bu dayanışmanın ulusal yargı sınırlarının ötesine geçtiğini kabul eder. 25 Aynı zamanda kişi, grup ve sivil toplum kuruluşlarının çevresel bilgilere erişim, yargı yoluna başvuru ve karar alım süreçlerine dahil olma gibi haklarının kullanımı, yetkili makamları yaşam, özel hayat ve aile hayatının çevresel zararlara karşı korunması bakımından asgari standartları karşılamaya zorlar. İkinci kuşak haklar bakımından anlayış ise iyi ve sağlıklı bir çevreyi ekonomik veya sosyal bir hak olarak ele almaya hizmet eder ve bu bağlamda kaliteli bir çevre bir değer olarak kabul edilir. 26 Üçün- cü kuşak haklar kapsamındaki anlayışa göre insanlar ve topluluklar çevrenin ve doğal kaynakların nasıl yönetileceğini ve korunacağını belirleme hakkına sahiptirler. Temiz bir çevre hakkı gibi kolektif hakların tam olarak yerine getirilmesi bireysel insan haklarının somutlaştırılabilmesi için bir ön koşul kabul edildiğinden, sağlıklı bir çevre hakkı ekolojik olarak dengeli ve sürdürülebilir bir çevre hakkını da içermektedir. 27 Maddi içeriğinin yanında, çevre hakkını soyut bir hak olmaktan çıkarıp etkili uygulanmasını sağlaya- cak usulî çevresel haklar genel olarak bilgi edinme hakkı, katılım hakkı ve başvuru hakkı olarak sıra- lanmaktadır. Uygulamada vatandaşlık, milliyet veya ikametgâh gibi koşullara bağlanabildiği görülen çevresel bilgi edinme hakkı kural olarak gerçek ve tüzel kişilere tanınmaktadır. 28 Buna göre kamusal makamların halkı çevresel konularda kendiliğinden bilgilendirmek ve çevresel bilgiye erişim hakkını kullanan kişilerin taleplerini karşılamak yükümlülüğü bulunmaktadır. Bir diğer usulî güvence olan katılım hakkının kullanılması, “ kamusal kararların meşruiyeti, kalitesi ve etkililiğini artırmanın yanı sıra halkın çevresel konulardaki bilincini geliştirmekte, halka kendi taleplerini ifade etme imkanı sunmakta, resmi makamlara halkın taleplerini göz önünde bulundurma olanağı yaratmakta, karar alma süreçle- rinde sorumluluğu ve şeffaflığı artırmakta ve halkın çevresel kararlara olan desteğini güçlendirmek- tedir ” 29 . Çevre hakkı sahipleri başvuru hakkı çerçevesinde, çevreye zarar veren veya verme tehlikesi bulunan faaliyetlerin önlenmesi, durdurulması, meydana gelen zararların giderilmesi ve tazmin edil- mesi, ve bazı durumlarda eylemlerin cezalandırılmasını talep edebilirler. Konunun farklı alanlardan çokça teknik bilgi gerektirmesi dolayısıyla çevreci dernek ve grupların idari ve yargısal başvuruların- da kolaylık sağlanması hakkın gerçekleşmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. 30 AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİNİN ÇEVRE HAKKI YAKLAŞIMI Akranı uluslararası Sözleşmeler gibi ne AİHS ne de ek protokolleri çevre hakkını içermemektedir. Bu nedenle 11 numaralı Protokol ile lağvedilmeden önceki Komisyon kararlarına bakıldığında, çevre hakkına dayanan başvuruların Mahkemeye havale edilmeden konu bakımından kabul edilemezlik kararlarıyla reddedildikleri görülmektedir. 31 Ancak daha sonra Komisyon ve Mahkeme tarafından be- nimsenen yaratıcı yaklaşım ve genişletici yorum, çevre sorunları ile ilgili başvuruların Sözleşmede 25 Janusz Symonides, “The Human Right to a Clean, Balanced and Protected Environment”, International Journal of Legal Information , Vol.20, 1992, s.29. 26 İzzet Mert Ertan, Early Beginnins of Environmental Protection in International Human Rights Law , İstanbul: Beta, 2015, s.25. 27 Ibid ., s.26. 28 Ahmet M Güneş, Çevre Hukuku, Ankara: Adalet Yayınevi, 2019, s.157. 29 Ibid ., s.158. 30 Ibid ., s.159. 31 X and Y v. Federal Republic of Germany , App. No. 6850/74, Admissibility Decision of 18 May 1976, (çevrimiçi) file:///C:/ Users/HSM/Downloads/X.,%20Y.%20and%20Z.%20v.%20FEDERAL%20REPUBLIC%20OF%20GERMANY.pdf.